Last Updated on 3 เมษายน 2017 by puechkaset
จำปี (White sandalwood) จัดเป็นไม้ดอกไม้ประดับที่นิยมปลูกมาตั้งแต่สมัยโบราณ เพราะนิยมนำดอกที่มีกลิ่นหอมมาใช้ในการมงคลต่างๆ อาทิ ไหว้พระ ทรงน้ำพระ หรือ กราบไหว้ผู้ใหญ่ และพิธีกรรมทางศาสนา ทั้งในรูปของดอกจำปีเดี่ยวหรือห้อยเป็นพวงมาลัย นอกจากนั้น ยังนิยมนำดอกมาวางไว้ในห้องเพื่อปรับกลิ่นอากาศให้มีกลิ่นหอม
• วงศ์ : MAGNOLIACEAE
• ชื่อวิทยาศาสตร์ : Michelia alba DC.
• ชื่อพ้องวิทยาศาสตร์ : Michelia longifolia Blume
• ชื่อสามัญ :
– White sandalwood
– White champaka
– White jade orchid tree
• ชื่อท้องถิ่น
ภาคกลาง และทั่วไป
– จำปี
ภาคเหนือ
– จุมปี
– จุ๋มปี๋
ถิ่นกำเนิด และการแพร่กระจาย
จำปีมีถิ่นกำเนิดในถิ่นกำเนิดในแถบประเทศเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ รวมทั้งอินเดีย และประเทศจีนตอนใต้
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์
ลำต้น
จำปีเป็นไม้ยืนต้นขนาดกลาง ลำต้นสูงประมาณ 10-15 เมตร และหากอยู่บนที่สูงจะสูงได้มากถึง 20 เมตร ลำต้นแตกกิ่งก้านมาก จนแลดูเป็นทรงพุ่มหนา เปลือกลำต้นยังเล็กมีสีเทา เมื่อโตเต็มที่จะเปลี่ยนเป็นสีเทาอมน้ำตาล ผิวลำต้นแตกเป็นร่องตามแนวยาวของลำต้น กิ่งเปราะ และหักง่าย
ใบ
ใบจำปี ออกเป็นใบเดี่ยว เรียงสลับกันบนกิ่ง ใบมีรูปหอก มีก้านใบยาว 1.5-2 เซนติเมตร ขนาดใบประมาณ 5-10 เซนติเมตร ยาวประมาณ 10-20 เซนติเมตร โคนใบสอบ ปลายใบแหลม แผ่นใบเรียบ และขอบใบเรียบ แผ่นใบมีสีเขียวอ่อน มีเส้นกลางใบสีขาวอมเขียวชัดเจน แผ่นใบค่อนข้างหนา และเหนียว
ดอก
ดอกจำปี ออกเป็นดอกเดี่ยวบริเวณปลายยอด ประกอบด้วยกลีบดอกที่เรียงช้อนกัน 8-12 กลีบ แต่ละกลีบมีลักษณะรียาว 4-5 เซนติเมตร แผ่นกลีบมีสีเหลืองหรือสีครีม ถัดมาตรงกลางดอกด้านในจะเป็นเกสรตัวผู้จำนวนมาก ก้านเกสรตัวผู้ยาวประมาณ 1 เซนติเมตร มีลักษณะคล้ายเมล็ดข้าวสาร ถัดมาตรงกลางสุดจะเป็นเกสรตัวเมียที่มีลักษณะเป็นแท่งกลม และมีปลายเกสรคล้ายฝักข้าวโพด ด้านล่างเกสรจะเป็นรังไข่ ทั้งนี้ ดอกจำปีจะออกดอกได้ตลอดทั้งปี และดอกจะบานในช่วงค่ำ ประมาณ 2-3 ทุ่ม เมื่อบานจะส่งกลิ่นหอมอบอวนไปจนถึงรุ่งสาง
ผล
ผลจำปีมีลักษณะออกเป็นกระจุกแน่น 15-25 ผล/ก้านผล มีก้านผลยาวประมาณ 10-20 เซนติเมตร แต่ละผลมีลักษณะทรงกลม เปลือกผลอ่อนมีสีเขียวอ่อน ผลแก่มีสีเขียมอมน้ำตาล และมีปุ่มสีน้ำตาลกระจายทั่วผล ส่วนผลสุกจะมีสีแดง เปลือกผลค่อนข้างหนา ด้านในผลมีเมล็ดสีดำ 1-4 เมล็ด
ประโยชน์จำปี
1. จำปีออกดอกได้ตลอดทั้งปี เมื่อดอกบานจะส่งกลิ่นหอมอ่อนๆกระจายโดยรอบ และส่งกลิ่นหอมนานยันรุ่งเช้า จึงนิยมปลูกเป็นไม้เพื่อประดับดอก และเพื่อให้เกิดกลิ่นหอมรอบบ้านเมื่อดอกบาน
2. ดอกจำปีเมื่อบานนิยมเก็บมาวางไว้ในห้องนอน ห้องน้ำ หรือห้องรับแขก เพื่อปรับกลิ่นอากาศให้หอม
3. ดอกจำปีมีลักษณะเป็นกรวยยาว กลีบดอกมีสีเหลืองครีม นิยมใช้ห้อยพวงมาลัย
4. ดอกจำปีมีกลิ่นหอมอ่อนๆ นิยมเก็บมาบูชาพระ ถวายพระ หรือกราบไหว้ผู้ใหญ่หรือใช้ในพิธีกรรมทางศาสนา
5. คนไทยสมัยก่อนกล่าวว่า หยิงใดที่นำดอกจำปีมาทัดที่ทรวงอก หากดอกไม่ล่นแสดงว่ามีทรวงอกที่แนบชิด สวยงาม
6. น้ำมันหอมระเหยจากดอกจำปีใช้เป็นส่วนผสมเครื่องสำอาง ใช้ทานวดเพื่อลดอาการเมื่อยล้า หรือใช้เป็นส่วนผสมของน้ำหอม รวมถึงใช้ชโลมผมให้เกิดความเงางาม และจัดทรงง่าย
7. ลำต้นหรือเนื้อไม้ใช้ทำเครื่องเรือนหรือเฟอร์นิเจอร์ต่างๆ แต่ไม่นิยมใช้ในงานก่อสร้าง เพราะเนื้อไม้ไม่ค่อนแข็งมากนัก
การเก็บดอกจำปี
คนโบราณหรือผู้ปลูกจำปีจำหน่ายดอกจะเก็บดอก 2 รอบ คือ รอบแรกในช่วง 2-3 ทุ่ม และรอบสองในช่วงเช้าตรู่
สารสำคัญที่พบ
ดอก (ดอกสดได้น้ำมันหอมระเหยร้อยละ 0.5)
– Linalool
– β-elemene
– Methyl eugenol
– Trans-caryophyllene
– α-humulene
– Germacrene D
– β-selinene
– α-selinene
– Cis-methyl isoeugenol
– Nerolidol
– T-muurolol
– α-cadinol
ใบ (ใบสดได้น้ำมันหอมระเหยร้อยละ 0.25)
– Linalool
– β-elemene
– Trans-β-ocimene
– Trans-caryophyllene
– Caryophyllene oxide
– α-humulene
– Germacrene D
– β-selinene
– α-selinene
– Cis-ocimene
– Nerolidol
– β-chemopodiol
ที่มา : 1)
สรรพคุณจำปี
ดอกและใบนำมาต้มน้ำดื่ม
– ช่วยระงับประสาท ช่วยให้ผ่อนคลาย
– ช่วยบำรุงหัวใจ
– ช่วยขับน้ำดี
– ช่วยบำรุงเลือด
– ช่วยระงับอาการไอ
– ช่วยขับเสมหะ
– แก้คลื่นเหียน อาเจียน
– แก้อาการเบื่อเมา
– บรรเทาอาการหลอดลมอักเสบ หรือลดอาการเจ็บในลำคอ โดยนำใบแห้ง 5-10 ใบ มาต้มน้ำดื่ม
– แก้ต่อมลูกหมากอักเสบ
– ช่วยในการขับระดูขาว
– ช่วยลดไข้ บรรเทาอาการหวัด
ดอกใช้ดม
– แก้อาการวิงเวียนศรีษะ
– แก้อาการเบื่อเมา
– ช่วยระงับประสาท ช่วยให้ผ่อนคลาย
น้ำมันสกัดจากใบ และดอก
– ใช้ทานวดแก้อาการวิงเวียนศรีษะ
– ใช้ทาแก้อาการตาบวม
– สรรพคุณอื่นคล้ายกับดอก และใบ (น้ำมันหอมระเหยสกัดได้จากใบ และดอก)
ที่มา : 1) และ2)
การปลูกจำปี
จำปีสามารถปลูกได้ด้วยเมล็ด และการตอนกิ่ง แต่ส่วนมากจะใช้วิธีการตอนกิ่ง เพราะจะได้ต้นที่ไม่สูงนัก และสามารถติดดอกได้เร็วกว่าการปลูกด้วยเมล็ด
การตอนกิ่ง
กิ่งจำปีที่ใช้ตอน ควรเป็นกิ่งที่มีอายุตั้งแต่ 1 ปี ขึ้นไป ขนาดกิ่งประมาณเท่านิ้วก้อยหรือนิ้วหัวแม่มือ เปลือกกิ่งมีสีน้ำตาล จากนั้น ใช้มีดกรีดควั่นกิ่งเป็นวงกลม 2 จุด ให้ห่างกันประมาณ 1 นิ้ว หรือ 3 เซนติเมตร แล้วตัดเปลือกหุ้มออก ก่อนจะใช้มีดขูดเยื่อหุ้มออกจนถึงแก่นไม้ จากนั้น นำถุงตอนกิ่งที่บรรจุด้วยขุ๋ยมะพร้าวเปียกมาหุ้มรัดบริเวณควั่นกิ่ง ด้วยการผ่าถุงตอนออกเป็นร่องตามขวาง แล้วมัดด้วยเชือกฟางให้แน่น หลังจากนั้น ประมาณ 1-2 เดือน กิ่งจะแตกรากจนมีสีน้ำตาลจึงตัดกิ่งลงเพาะต่อในถุงเพาะชำ ก่อนจะดูอีกประมาณ 1 เดือน แล้วค่อยนำปลูกลงแปลง
ขอบคุณภาพจาก www.bloggang.com/, Pantip.com
เอกสารอ้างอิง
1) สถาบันวิจัยวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งประเทศไทย. 2548. น้ำมันหอมระเหย (ตอนที่ 1).
2) ฐานข้อมูลพรรณไม้ องค์การสวนพฤกษศาสตร์. จำปี. ออนไลน์. สืบค้นเมื่อ 10 ธันวาคม 2559. เข้าถึงได้ที่ : http://www.qsbg.org/Database/BOTANIC_Book%20full%20option/search_detail.asp?botanic_id=1021/
