สาบหมา ประโยชน์ และสรรพคุณสาบหมา

Last Updated on 22 พฤศจิกายน 2022 by puechkaset

สาบหมา (Crofton weed) จัดเป็นวัชพืชต่างถิ่นที่พบแพร่กระจายบนพื้นที่สูง โดยเฉพาะในภาคเหนือตามพื้นที่รกร้างหรือแปลงหญ้าทั่วไป มีการแพร่กระจายรวดเร็ว กำจัดให้หมดได้ยาก อีกทั้งไม่เป็นประโยชน์ในด้านอาหารสัตว์ เนื่องจากมีลำต้น และใบมีกลิ่นเหม็นแรง สัตว์ไม่ชอบกิน

• วงศ์ : Asteraceae
• สกุล : Chromolaena (เดียวกันกับสาบเสือ)
• ชื่อวิทยาศาสตร์ : Eupatorium adenophorum Spreng.
• ชื่อสามัญ : Crofton weed
• ชื่อท้องถิ่น :
– สาบหมา (ภาคกลาง และทั่วไป)
– พะพานะ (มูเซอดำ)
– นะหว่าโอ (มูเซอแดง)
– ฉิ้วฉวา (จีนฮ่อ)
– เตฉัมชี้ (คะฉิ่น)

ถิ่นกำเนิด และการแพร่กระจาย
สาบหมา เป็นวัชพืชต่างถิ่นที่มีแหล่งกำเนิดในทวีปอเมริกากลาง ปัจจุบันพบแพร่กระจายทั้งในเอเชียตั้งแต่อินเดียมาจนถึงแถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ รวมถึงประเทศไทยด้วย รวมถึงพบได้ในทางตะวันออกของออสเตรเลีย และหมู่เกาะในมหาสมุทรแปซิฟิก ในประเทศไทยพบแพร่กระจายในที่รกร้าง บนที่สูงในภาคเหนือ พบทั่วไปที่ระดับความสูงประมาณ 800-1500 เมตร เหนือระดับน้ำทะเล ^{[1] อ้างถึงใน พิพิธภัณฑ์โรงงานหลวงที่ 1 (2553),[4] อ่างถึงในเอกสารหลายฉบับ}

ลักษณะทางพฤกษศาสตร์
ลำต้น
สาบหมา เป็นพืชล้มลุก อายุหลายปี ลำต้นสูงประมาณ 60-100 เซนติเมตร มีลำต้นมีลักษณะกลม ตั้งตรง เปลือกลำต้นมีสีม่วงแดง แตกกิ่งแขนงปานกลาง บนกิ่งมีขนละเอียดปกคลุม เมื่อนำลำต้นมาขยี้จะมีกลิ่นเหม็น

ใบ
ใบ เป็นใบเดี่ยวออกเรียงตรงข้างกันบนกิ่ง แผ่นใบมีรูปไข่ หรือสามเหลี่ยม ขนาดใบกว้างประมาณ 3-5 เซนติเมตร ยาวประมาณ 4-8 เซนติเมตร แผ่นใบเรียบ ขอบใบหยัก ปลายใบแหลม มีเส้นกลางใบเป็นสีม่วงแดง เมื่อดมหรือนำใบมาขยำจะมีกลิ่นเหม็นแรง

ดอก
สาบหมาออกดอกเป็นช่อบริเวณปลายยอด บนช่อมีดอกย่อย 5-12 ดอก ดอกย่อยมีลักษณะกลม มีกลีบเลี้ยงสีเขียว กลีบดอกสีขาว ดอกเริ่มออกในช่วงเดือนมกราคมต่อเนื่องจนถึงเดือนมีนาคม

ผล
ผลสาบหมามีลักษณะเรียวยาว ขนาดเล็ก แก่เมื่อแห้งจะมีสีขาว ไม่ปริแตก และปลายด้านหนึ่งมีขนสีขาวปกคลุม โดยใน 1 ต้น สามารถมีเมล็ดได้ประมาณ 7,200-10,000 เมล็ด เมล็ดปลิวตามลมได้ดี ^{[1], [2], [5]}

ประโยชน์สาบหมา
1. น้ำต้มจากต้นสาบหมานำมารดหรือฉีดพ่นแปลงผัก ช่วยป้องกันแมลงกัดกินต้นผัก
2. ต้นสาบหมาสดใช้สุมบนกองไฟให้เกิดควัน ช่วยไล่เหลือบยุง และแมลงรำคาญต่างๆ
3. สารแอลลิโลพาธิคที่สกัดได้จากใบสาบหมา (สกัดด้วยเมทานอล) นำไปใช้เป็นสารยับยั้งการงอกของเมล็ดพืชได้หลายชนิด ^[3]

สรรพคุณสาบหมา
• ใบ
– ใช้ใบสด 3-5 ใบ มาเคี้ยว ก่อนนำมาประคบแผล ช่วยห้ามเลือดให้แผล

• ราก
– รากนำมาต้ม ช่วยเจริญอาหาร
– น้ำต้มจากรากช่วยแก้ร้อนใน
– น้ำต้มจากรากแก้โรคกระเพาะอาหาร

ที่มา : [1], [6]

ข้อเสียของสาบหมา
สาบหมา จัดเป็นวัชพืชสำคัญในแปลงผัก และแปลงหญ้าอาหารสัตว์ เนื่องจาก เมล็ดมีจำนวนมาก เมล็ดเบา ปลิวตามลมได้ ทำให้แพร่กระจายอย่างรวดเร็ว โดยเฉพาะในแปลงหญ้าหรือที่รกร้าง ทำให้หญ้าอาหารสัตว์ชนิดอื่นขึ้นยาก คุณภาพหญ้าอาหารสัตว์ที่ได้รับในแปลงลดลง นอกจากนั้น ยังพบขึ้นรวดเร็วในแปลงผัก ปกคลุม และแย่งอาหาร ทำให้พืชผักเติบโตไม่สมบูรณ์ ผลผลิตลดลง

การป้องกัน และกำจัด
1. กำจัดด้วยวิธีกล
ต้นสาบหมาสามารถแพร่กระจายได้อย่างรวดเร็วด้วยเมล็ด ดังนั้น การกำจัดหลังการงอกหรือกำจัดต้นในระยะก่อนออกดอกจะเป็นวิธีเหมาะสมที่สุด ได้แก่
– การใช้จอบถากกำจัด และตากแดดให้ต้นตาย
– การไถกลบ โดยไถกลบต้นสาบหมาในระยะต้นอ่อนก่อนออกดอก และควรไถกลบอย่างน้อย 1-2 ครั้ง ก่อนปลูกพืช

2. การใช้สารเคมี
การฉีดพ่นสารกำจัดเป็นวัชพืชเป็นวิธีหนึ่งที่นิยม แต่มีข้อเสียเรื่องสารตกค้าง โดยสารกำจัดวัชพืชที่ใช้สำหรับกำจัดสาบหมาจะเป็นชนิดใบกว้าง ใช้ฉีดในระยะต้นอ่อนก่อนออกดอก

ขอบคุณภาพจาก

เอกสารอ้างอิง
[1] ฉวีวรรณ บุญมาชัย, 2553, การยับยั้งการเจริญของแบคทีเรียในช่องปาก-
โดยสารสกัดจากสมุนไพรบางชนิด.
[2] โครงการหลวงพัฒนาภาคเหนือ, 2518, พันธุ์ไม้บนดอยอ่างขาง.
[3] วิไล สันติโสภาศรี และศิริพร ซึงสนธิพร, 2536, ผลทางแอลลิโลพาธิคของวัชพืชสาบหมา –
(Eupatorium adenophorum Spreng.) ต่อพืชปลูกและวัชพืช.
[4] เฉลิมชัย วงศ์วัฒนะ, 2527, ผลของอุณหภูมิและยาจับใบต่อ-
พฤติกรรมของ triclopyr ในสาบหมา.
[5] ศิริพร ซึงสนธิพร, 2539, สาบหมา (Eupatorium adenophorum Spreng.), จดหมายข่าว สววท.
[6] http://eherb.hrdi.or.th/, สาบหมา, ออนไลน์, สืบค้นเมื่อ 18 มีนาคม 2560, เข้าถึงได้ที่ : http://eherb.hrdi.or.th/search_result_details.php?herbariumID=482&name=สาบหมา/.